THOMAS MORE

Derleyen: Hasan Emir Kavi

Çiğnenip geçilir kralların çizdiği bütün sınırlar, krallar ölür, ütopyalar değil.

KISA BİYOGRAFİ

7 Şubat 1478'de İngiltere’nin Londra şehrindeki Milk Street'te doğan Thomas More’un babası dönemin önemli bir yargıcı olan Sir John More'dur. Ailesi sonradan aristokratlık kazanan, burjuva kökenli bir aileydi. Altı çocuğun ikincisiydi. Londra'nın en iyi okullarından biri olarak kabul edilen St.Anthony's School'da eğitim gördü. 1490'dan 1492'ye kadar More, Canterbury Başpiskoposu ve İngiltere Şansölyesi John Morton'a bir evinde hem eğitim gördü hemde hizmet etti. More'un büyük bir potansiyele sahip olduğuna inanan Morton, onu Oxford Üniversitesi'ne aday gösterdi. More 1492'de Oxford'da eğitimine başladı ve klasik bir eğitim aldı. Thomas Linacre ve William Grocyn'in yanında çalışarak hem Latince hem de Yunanca'da öğrendi. More, sadece iki yıl sonra babasının ısrarı üzerine Londra'daki Chancery Hanlarından biri olan New Inn'de hukuk eğitimine başlamak için Oxford'dan ayrıldı. 1496'da More, Lincoln's Inn'de öğrenci oldu.

Arkadaşı, teolog Desiderius Erasmus, Rotterdam'a göre, More bir keresinde, bir keşiş olmak için hukuk kariyerini terk etmeyi ciddi bir şekilde düşünmüştü. 1503-1504 yılları arasında, Londra dışında Carthusian manastırının yakınında yaşadı ve keşişlerin ruhani egzersizlerine katıldı. More, 1505'te Jane Colt ile evlendi. Jane 1511'de ölmeden önce çiftin dört çocuğu vardı: Margaret, Elizabeth, Cicely ve John. Otuz gün içinde "arkadaş tavsiyesine ve genel geleneğe karşı" hareket eden More, arkadaş çevresi içinden evinin başına geçmesi ve küçük çocuklarına bakması için dul bir kadın olan Alice Middleton'ı ile evlendi.

1504'te Parlamento seçimleri için aday oldu ve Great Yarmouth'u temsil etmek üzere Parlamento'ya seçildi. More, 1510’da dürüst ve etkili bir kamu görevlisi olarak ün kazandığı önemli bir sorumluluk olan Londra'yı temsil etmeye başladı.1514'te, Kralın Özel Danışmanı, 1521'de Hazine müsteşarlığı yaptı. Kral VIII.Henry'nin sekreteri ve kişisel danışmanı olarak More, giderek daha etkili hale geldi: yabancı diplomatları karşıladı, resmi belgeleri hazırladı ve Kral ile Lord Şansölye Wolsey arasında bir irtibat görevi gördü. Daha sonra Oxford ve Cambridge Üniversiteleri için Yüksek Komiser olarak görev yaptı. 1523'te More, Middlesex için Shire Şövalyesi (MP) seçildi. 1525'te More, Kuzey İngiltere'nin büyük bir bölümünde yürütme ve yargı sorumluluklarıyla birlikte Chancellor of the Duchy of Lancaster (Lancaster Dükalığı Şansölyesi) oldu.

More'un Kral VIII. Henry'nin İngiliz Kilisesi'nin başına geçme niyetine ilke olarak karşı çıkması, kendi siyasi kariyerinin sonunu hazırlayıp hain olarak 6 Temmuz 1535’te (57 yaşında) idam edilmesine sebep oldu. Ölümünden 400 yıl sonra, 1935'te Papa XI. Pius tarafından da "aziz" ilan edildi.

 

ESERLERİ

KRAL III.RICHARD'IN TARİHİ; 1512 ile 1519 arasında More, hiç bitirmediği ancak ölümünden sonra yayınlanan Kral III.Richard'ın Tarihi üzerinde çalıştı. Tarih bir Rönesans biyografisidir, edebi becerisi ve tarihsel doğruluğundan çok klasik kurallara bağlılığı ile dikkat çekicidir. Kral III.Richard'ın Tarihi, hem İngilizce hem de Latince olarak yazılmış ve yayınlanmıştır, her biri ayrı ayrı yazılmış ve Avrupalı ​​okuyucu kitlesine uyması için Latince baskısından silinmiş bilgilerle birlikte. William Shakespeare'in III.Richard oyununu büyük ölçüde etkiledi.

ÜTOPYA; More'un en bilinen ve tartışmalı eseri olan Utopia, Latince yazılmış bir çerçeve anlatıdır. 1551'de İngilizceye çevrildi ve ana topraklarında yayınlandı ve 1684 çevirisi en çok alıntı yapılan çeviri oldu.  Ütopya, Avrupa devletlerinin çekişmeli sosyal yaşamını, Ütopya ve çevresinin mükemmel düzenli, makul sosyal düzenlemeleriyle karşılaştırır. Ütopya'da, yasaların basitliğinden ve sosyal toplantılar kamuoyunun görüşünde olduğu için (katılımcıları iyi davranmaya teşvik eden), ortak mülkiyet özel mülkiyetin yerini alır, erkekler ve kadınlar aynı şekilde eğitilir ve neredeyse tam bir dini hoşgörü vardır (izin verilen ancak küçümsenen ateistler hariç). Ötenaziyi yasallaştırmak gibi sunduğu diğer kavramlar Kilise doktrininin çok dışında kalsa da, daha fazlası manastır komünalizmini model olarak kullanmış olabilir. Hythlodaeus, bir tanrıya veya ölümden sonraki hayata inanmayı reddeden bir adama asla güvenilemeyeceğini, çünkü kendisi dışında herhangi bir otorite veya ilkeyi kabul etmeyeceğini iddia eder. Bazıları romanın ana mesajını özgürlükten çok düzen ve disipline duyulan toplumsal ihtiyaç olarak kabul eder. İronik bir şekilde, filozofların siyasete karışmaması gerektiğine inanan Hythlodaeus, More'un hümanist inançları ile King'in hizmetkarı olarak saray görevleri arasındaki nihai çatışmayı ele alıyor ve bir gün bu ahlaki değerlerin siyasi gerçeklikle çatışacağına işaret ediyor.

DİNİ POLEMİKLER;1520'de reformcu Martin Luther, arka arkaya üç eser yayınladı: Alman Milletinin Hıristiyan Asaletine Çağrı (Ağustos), Kilisenin Babil Esaretiyle İlgili (Ekim) ve Hıristiyan Adamın Özgürlüğü Üzerine (Kasım) Bu kitaplarda Luther, kurtuluş doktrinini yalnızca lütuf yoluyla ortaya koydu, bazı Katolik uygulamalarını reddetti ve Katolik Kilisesi içindeki suistimallere ve aşırılıklara saldırdı. 1521'de Henry VIII Luther'in eleştirilerine, More'un yardımıyla yazılan Assertio ile resmen yanıt verdi. Papa X. Leo, İngiliz kralına Luther'in sapkınlıklarıyla savaştığı için "Fidei savunucusu" ("İnancın Savunucusu") unvanını verdi.

Luther ile yüzleşmek More'un teolojik muhafazakarlığını doğruladı. Daha sonra, Kilise otoritesine yönelik herhangi bir eleştiri imasından kaçındı. More, Katolik Kilisesi'nin Mesih ve Havariler tarafından kurulan tek gerçek kilise olduğunu iddia eden ve onaylayan başka bir dini polemik olan A Dialogue Concerning Heresies'i yayınladı.

YAZIŞMA; Büyük hümanistlerin çoğu üretken mektup yazarlarıydı ve Thomas More bir istisna değildi. Ancak arkadaşı Rotterdamlı Erasmus'ta olduğu gibi, yazışmalarının sadece küçük bir kısmı (yaklaşık 280 mektup) hayatta kaldı. Bunlar, kişisel mektuplardan resmi hükümet yazışmalarına, mektuplardan diğer hümanist akademisyenlere, birkaç mektuba, mısralara, önsöz mektuplarına (bazıları kurgusal), More'un kendi eserlerinden birkaçına, More'un çocuklarına mektuplara kadar her şeyi içerir ve öğretmenleri ve en büyük kızı Margaret ile Londra Kulesi'nde infaz edilmeyi beklerken hapsedildiği sırada verdiği "hapishane mektupları". Manevi konular hakkında da yazdı. Bunlar: Mesih'in Tutkusu Üzerine İnceleme, Kutsal Beden Anlaşması ve Mesih'in Acısı. İnfazını beklerken Londra Kulesi'nde sonuncusu daha fazla el yazısı. VIII.Henry'nin kararlaştırdığı müsadereden kurtarılan bu son el yazması, kızı Margaret'in vasiyetiyle, İmparator V.Charles'in itirafçısı Fray Pedro de Soto aracılığıyla İspanyolların eline geçti.

TEMEL GÖRÜŞLERİ

Ütopya kitabında her ne kadar devlet adamlarını saray kuklaları diye nitelendirse de, hiç istemeyerek ilk olarak Lord Chancellor (başyargıç) olarak görevlendirilmiş, yaptığı işler ve verdiği kararlar ile toplum nezdinde çok büyük popülariteye sahip olmuştur.

Aşırı dindar olduğu bilinen Thomas More her ne kadar rönesans ve hümanizm hareketlerini destekleyip önderlik bile etmiş olsa da reform hareketlerinin bir o kadar karşısında durmaktaydı. Dinin/Kilisenin reforme edilmesi ona göre dinde ve toplumda bölünmelere yol açacak ve onarılamaz yol ayrılıklarına düşülecekti (nitekim öyle de oldu). Bu görüşleri uğruna dönemin kralı VIII. Henry'e karşı durmuş, bir nevi vicdan özgürlüğü uğruna ölmüştür. O dönemde İspanya Kraliçesi Aragonlu Catherine ile evli olan kral VIII. Henry anne Boleyn'e aşık olmuş ve eşinden boşanmak istemiş, boşanmaya katı bir şekilde karşı olan ve boşanma kararlarını onaylayan papa bunu reddetmiş. O zaman siyasi anlamda çok güçlü olan İspanya ile ters düşmek istememiştir. Bunun üzerine VIII. Henry papalığı tanımadığını ve İngiliz kiliselerinin başında kralın olması gerektiğini savunmuş ve parlamentosunda bunu kabul ettirmiştir. Zaten reform akımlarının etkisinde olan Avrupa'da İngiltere bu olayla nasibini almış ve daha sonra Anglikan kilisesi olarak anılacak mezhebin temelleri atılmıştır. Katolik kilisesine aşırı bağlı olan Thomas More'un Lord High Chancellor'luk görevinden çekilmesine sebep olan temel sorun kilisenin parlamento kararı ile krala bağlanmak istenmesi olmuştur. Kral VIII.Henry parlamentoda bu doğrultuda aldığı kararları herkese kabul ettirmeye çalışmış ve kanaat önderlerinin de herkesin önünde yemin etmelerini istemiştir. Thomas More bu olaylara sessiz kalarak işten sıyrılamamış, İngiliz toplumu üzerinde büyük bir etkiye sahip olması sebebiyle kral tarafından ant içmeye zorlanmıştır. Aşırı dindar olan Thomas More "tanrı tanrı değildir diyemeyen parlamento, Kral'ı da kilisenin başına geçiremez." diyerek kralın bu uygulamasını vicdani olarak reddetmiş ve tabii ki ölüm cezasına çarptırılmıştır. Kral'ın aşkı yüzünden kilise bölünmüş ve Thomas More da öldürülmüştür. Çok şakacı olduğu bilinen More kafasının kesileceği sırada sakalını kenara çekmiş "sakalım bir suç işlemedi" diyerek son anlarında da espri yapmayı ihmal etmemiştir. Trajik olan bu olay daha sonraları trajikomik bir hal almış, kral kendine ihanet ettiğini düşünerek biricik aşkı Anne Boleyn'i de idam ettirmiştir. Uğruna dinin bölündüğü, Thomas More ve daha bir çok insanın ölümüne sebep olan kadın idam edilmiştir.

Thomas More ütopya kelimesini ve fikrini ilk kullanan kişidir. Ütopya isimli eserinde ideal devleti ve toplumu bir ada üzerinde betimlemiştir. Sosyalizm üzerine kurulu bir sistem tasarlamıştır. Çalışma saatleri, kadın erkek ilişkileri, yerel yönetimler, idare, bürokrasi, aile, mülkiyet hakkı, dinler, savaş ve daha birçok konuda bugün bile etkileri hissedilen görüşler ortaya koymuştur. Yakın dostu Erasmus'un da desteklediği idam cezasının uygulanmasının çok ağır suçlarda gerçekleşmesini (hatta kaldırılmasını), ortak mülkiyet hakkını (sosyalizm), dinlere eşit mesafede durulması ve devlet yönetiminde dinlerin olmaması gerektiğini yani sekülarizmi, ailenin yapısının korunmasını, eğitimin önemini ve sanatın belirli bir zümreye değil herkese ait olmasını ve demokratik seçim sisteminin uygulanması gibi konuları "ütopya" sına işlemiştir.

Eflatun gibi ateistlere çok sert ifadeler kullanmış, tabiri caizse "Allah korkusu olmayan adam ahlaktan yoksun olur, toplum düzenini bozar, devlette görev alamaz ama ateist olduğu için de kimseye bir şey yapamayız." demiştir. Tasarladığı toplum aile (karı-koca) ilişkilerinin koruyan, demokrasiyi uygulayan ve sınıfsal ayrımı sonlandıran More, bu görüşleriyle ise Eflatun’dan ayrılmaktadır.

Ütopya’da diğer devletlerin borç ile kontrol altında tutulduğu, bunun savaş zamanlarında önemli bir politik koz olarak kullanılabildiği anlatılmıştır. Savaş olursa borçlu olan devletlerden askerler alınıp düşman devlete karşı savaş açılır ya da para ile düşman devletten bürokrat, asker satın alınıp devlete karşı savaş açılır. Bu yöntem günümüzde de "adi ingiliz politikası" olarak uygulanmaya devam etmektedir.

Yaşadığı çağın çok ilerisinde görüşlere sahip olan More, meşhur bir çok sosyalist düşünürün ve liderin fikir babası olmuştur.

FELSEFEYE GETİRDİĞİ YENİLİKLER

Thomas More, tipik bir geçiş dönemi ya da Rönesans filozoftur. Platon’un Devlet’inden etkilenerek kaleme aldığı Ütopya adlı eserinden, Ütopya adası üzerine kurulan ideal bir devleti betimlediği felsefi romanından bellidir. Ütopya, More’un zamanının toplumsal ve iktisadi koşullarına yönelik oldukça sert bir eleştiriyi çağın dünyevi ruhuna tamamen aykırı düşecek şekilde basit bir ahlaki hayatın idealizasyonuyla birleştiren hayli alışılmadık veya çok garip bir eserdir. More ve eseri Machiavelli’den bu bakımdan farklılık gösterdi; Machiavelli, temel eseri olan Prens’le, bu eserde ortaya konan modern politik görüşlerle tanınmıştı. Fakat More’da durum pek de böyle olmadı; hatta onun eserinin en azından bazı noktalarda çağın ruhuna aykırı olduğu bile söylenebilir. Fakat bir yandan da onun kitabının en azından kısmen Machiavelli’nin eserinde ortaya konan, din ve ahlaktan bütünüyle bağımsız bir politika anlayışına, devlet idaresi sanatına karşı bir eser olarak kaleme alındığı söylenebilir. Ütopya gerçekten de giderek yükselen ticari sömürü ruhuna karşı radikal bir protesto olarak kaleme alınmıştır. Bu açıdan bakıldığında, onun Machiavelli’nin Prens’inin tam tersine muhafazakâr bir eser olduğunu söylemek gerekir. Öte yandan aynı eserde daha sonra modern sosyalizm tarafından tekrarlanacak olan bazı görüşleri ortaya koyar.

More, Ütopya adlı eserinin birinci bölümünde bu yüzden eski tarıma dayalı iktisadi sistemin, toprakların zengin mülk sahipleri tarafından kapatılması suretiyle yıkılmasına tepki gösterir. Ona göre madde hırsı ve zenginlik arzusu işlenebilir mümbit toprakların, koyunların geniş alanda otlanabilmelerini temin etmiş ve böylelikle de yünlerini yabancı pazarlara satmak amacıyla çayırlara dönüştürülmelerine yol açmıştır. Söz konusu kazanç hırsının bir parçası olarak toprakların ve dolayısıyla zenginliğin az sayıda insan elinde toplanması, malı mülkü olmayan yoksul bir sınıfın doğuşuna ve niceliksel olarak artışına yol açmıştır. Bu yüzden yine aynı dönemde yoksulların ayaklanmalarını önlemek veya onlara gözdağı vermek amacıyla, sözgelimi hırsızlık için oldukça ağır ve korkutucu yasalar çıkarılmıştır. Yoksullara hayatlarının idamesi için gerekli koşulların sağlanması gerektiğini, zira insanları suça iten şeyin esas itibariyle ihtiyaç olduğunu savunan More’a göre, söz konusu ağır cezalar da bir işe yaramamıştır. Koşulların her geçen gün daha da bozulduğu İngiltere’de, More’un noktası nazarından hükümet de diplomasiyle uğraşmak ve savaşa girmek dışında hiçbir şey yapmamaktadır. Savaş, harcamaların artırılması ve dolayısıyla vergilerin yükselmesi anlamına gelir; savaş bittiği zaman, askerlerin kendi kendini beslemekten aciz bir topluma atıldığını söyleyen More, şu halde güç politikasının iktisadi ve toplumsal bozukluk ve kötülükleri artırdığını öne sürer.

More, Ütopya’nın birinci bölümünde bu şekilde eleştirdiği ticaret veya kazanç toplumunun yerine, ailenin temel birim olduğu bir tarım toplumu öne sürer. Bu yeni, ideal toplumda özel mülkiyet ortadan kaldırılmış olup, bir mübadele aracı olarak para kullanılmaz. Bütün bu düşünce ve önerilere rağmen, onun Ütopya adasında kurduğu ideal devleti, eğitimsiz köylülerin cumhuriyeti olarak tasarlamadığına dikkat etmek gerekir. Herkese asgari hayat koşullarının sağlandığı söz konusu Ütopya adasında çalışma saatleri günde altı saate indirilmiş olup, insanların kalan zamanlarda kültüre, kendilerini entelektüel yönden geliştirecek çalışma ve araştırmalara yönelmeleri teşvik edilir.

More’un düşünce tarihinde dini hoşgörü idealini ilk kez ifade eden kişi olduğu söylenebilir. Ütopyasının temellerini oluştururken, Hristiyan vahyinden ayrılarak doğal bir din anlayışı geliştiren More’a göre, farklı görüşlere, kanaat ve inançlara saygı gösterilmesi ve teolojik ihtilaflardan sakınılması gerekir. O, yine de Tanrının varoluşunu ve inayetini, ruhun ölümsüzlüğünü ve ahiret hayatına ait ödülleri reddeden insanlara resmi görevler verilmemesi gerektiğini söyler. Bir insan kişisel olarak her ne düşünürse düşünsün, devletin ve toplumun esenliği söz konusu inançların kabulüne bağlı olduğu için doğal din ve ahlakın doğrularının sorgulanmasına, mezhep çatışmalarının ve din savaşlarının dehşetini yaşamış olan More, hiçbir şekilde izin vermez.

More, Machiavelli’den farklı olarak, ahlakın politikadan ayrılmasına da olumlu bir gözle bakmadı; biraz da bundan güç alarak kendi çıkarları peşinden koşan yöneticileri şiddetle eleştirdi. Düşüncelerinin önemli bir kısmı, sözgelimi ceza hukukuyla ilgili düşünceleri alabildiğine makul ve ileriydi, aynı şekilde herkes için güvenlik ve dini hoşgörü ideali çağın oldukça ilerisindeydi. Politik idealleri pek çok bakımdan aydınlanmış ve pratik idealler olmakla birlikte, onun esas politik ideali geçmişin organik, iş birliğine dayalı modern öncesi toplumunun bir tür idealleştirilmesi olarak görülebilir. Onun karşı çıktığı güçlerin ve eğilimlerin, kendi gelişme seyirleri içinde, kapitalist gelişme sürecinin tam olarak eşiğinde bulunan bir hümanistin ütopyası tarafından engellenebilir veya tersine çevrilebilir nitelikte olmadığı, kısa bir süre içinde ortaya çıkacaktır.

SERBEST BÖLÜM

•      Halkın zengin ya da özgür olması kralın aleyhinedir. Çünkü zengin ve özgür olanların, zorbalığa ve haksızlığa tahammülü olmaz.

•      Aşırı doğruluk aşırı haksızlık getirir. Kanunları yazanın aklı o kadar hatasız, o kadar kesin midir ki buyruğunu dinlemeyen kılıcı hak etsin?

•      Zaten, yaşayarak öğrenilen birşey de kolayca unutulmaz.

•      Hırsızlık bir insanın kellesini uçaracak kadar büyük bir suç sayılamaz; geçimini bir şekilde karşılayamayan insana ne kadar büyük ceza verirseniz verin onu hırsızlıktan alıkoyamazsınız! Çünkü hırsızlık yapana ağır ve korkunç cezalar vermeden önce insanlara yaşamını idame ettireceği imkanlar sunarsanız, hiç kimseyi ölümü bile göze almak pahasına hırsızlık yapmak zorunda bırakmazsınız.

•      İnsan, ölümü bile göze alarak, her çeşit zorbalığa karşı vicdanının özgürlüğünü korumak zorundadır.

•      Zengin olmaktansa zengin insanları yönetmeyi tercih ederim. Çünkü, herkes keder içinde inlerken kendisi zengin ve keyifli olan bir kral değil, ancak zindan bekçisidir.

•      Büyük çoğunluk yoksulluk içinde kıvranırken doymak bilmez bir avuç insana memleketin bütün zenginliklerini sömürten bir devlette mutluluk olmaz.

•      İyi bir kral nedir? Kurtların yaklaşmasına izin vermeyen bir çoban köpeği. Peki, kötü bir kral nedir? Kurdun ta kendisi.

•      En geniş ve en gerçek anlamda sanat, yalnız yaşamı zenginleştiren ve süsleyen bir şey değil, insan mutluluğunun vazgeçilmez bir öğesidir.

•      Hasat zamanı gelince tohumu eken el, ha bir erkek eli olmuş, ha bir kadın eli… İnsanı hayvandan ayıran akıl, erkekte de var, kadında da. Onun için ikisi de okumalı;...

•      Kralın istediğini kitaba uydurmaktan kolayı mı var? Ya yasalarda yeri bulunur, ya da bir yasanın sözleri gereğince yorumlanır.

KAYNAKÇA;

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Thomas_More
2. https://tr.wikipedia.org/wiki/Thomas_More
3. https://seyler.eksisozluk.com/fikirleri-ugruna-canini-veren-ingiliz-dusunur-thomas-more
4. A.CEVİZCİ; Felsefe Tarihi; syf:202